ΚΩΣΤΑΣ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ

 

Ο Κώστας Γαβριηλίδης γεννήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 1897 στο Κάτω Τσαπίκι του  δήμου Σελίμ της επαρχίας Καρς, στον Νότιο Καύκασο. Ο μοναδικός που επέζησε από τα δώδεκα παιδιά της οικογένειας, μεγάλωσε μέσα στη φτώχεια και τις στερήσεις αλλά  κατάφερε να σπουδάσει δάσκαλος.

«Οι γονείς μου εγκαταστάθηκαν στο χωριό αυτό,(Κάτω Τσαπίκ στο Νότιο Καύκασο) όπως και όλοι οι κάτοικοί του, αμέσως μετά το Ρωσσο-Τουρκικό πόλεμο…  Η γης ήταν κοινοτική. Κανείς δεν είχε ιδιόκτητο χωράφι.
Τα πρώτα γράμματα τα έμαθα στο Δημοτικό σχολείο του χωριού μου. Όλα τα μαθήματα γίνονταν στη Ρούσικη, μαθαίναμε όμως και ελληνική ανάγνωση. Και μονάχα τις προσευχές τις μαθαίναμε και στις δύο γλώσσες. Αξέχαστη θα μου μείνει για πάντα, όπως και σε κάθε άνθρωπο, η περίοδος αυτή της ζωής μου. […]
Στο Λύκειο πηγαίναμε με φόβο και δειλία και αργήσαμε να πάρουμε τον αέρα του. Ωσότου ετοιμασθεί στο ράφτη η σχολική στολή, φορούσα τα ρούχα του χωριού που προκαλούσαν τις κοροϊδίες και τα γέλια των μαθητών. Ντρεπόμουνα τόσο πολύ που στα διαλείμματα στεκόμουν στο ίδιο πάντα μέρος κοντά στην πόρτα της αίθουσας κολλημένος στον τοίχο.
Κάθε χρόνο στις διακοπές πήγαινα στο χωριό. Στο χωριό βοηθούσα στις γεωργικές εργασίες. […]Μεγάλωσα μέσα στη φτώχεια και τις στερήσεις. Ο πατέρας μου ήτανε φτωχός και την φροντίδα για την μόρφωσή μου την είχε αναλάβει ο θείος μου ο παπάς…. […]
Το δίπλωμα του δασκάλου το πήρα την άνοιξη του1914 και ένα χρόνο αργότερα διορίστηκα δάσκαλος σε ένα από τα μεγαλύτερα ελληνικά χωριά στο Μπελίκ Μπας.»
Το 1915 παντρεύτηκε τη Θεοδώρα (Σιώτα) Στολτίδου, με την οποία απέκτησαν 4 παιδιά. Το 1916 καλείται να υπηρετήσει τη θητεία του στον τσαρικό στρατό. Τον επόμενο χρόνο ξεσπά η Οκτωβριανή Επανάσταση.

«Στις 29 του Ιούνη του 1915 παντρεύτηκα την κοπέλα που πρώτη φορά αγάπησα στη ζωή μου. Η Σιώτα ήταν εξαιρετικό κορίτσι. Σ’ όλο το διάστημα της φουρτουνιασμένης μου ζωής και της σκληρής δοκιμασίας ούτε μια στιγμή δεν γκρίνιαξε. Τον Ιούνιο του1916 επιστρατεύθηκα.
Το Φλεβάρη του 1917 ο λαός ξεχύθηκε στους δρόμους. Οι απεργίες που άρχισαν από την αρχή του μήνα γενικεύθηκαν. Η οργή του λαού ήταν απέραντη. Τίποτα δεν μπορούσε να συγκρατήσει τη μανιασμένη θύελλα της λαϊκής αγανάκτησης, οι στρατιώτες της Πετρούπολης ενώθηκαν με το λαό. Η επανάσταση βρήκε τη Μεραρχία μας στο δρόμο για το Μπογιαζίτ. […] Υποδιοικητής του σχηματισμού μας ήταν ο λοχαγός Νοβοσίλτσεφ, εξαιρετικός άνθρωπος…από αυτόν είχα πάρει την πρώτη κοινωνική και πολιτική κατάρτιση. Απ’ αυτόν πήρα τα πρώτα κοινωνικά μαθήματα. Μου μιλούσε πάνω σ’ όλα τα προβλήματα. Για τον πόλεμο και τα αίτια που τον προκαλούν. Για την οργάνωση της κοινωνίας. Για την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.»
Το 1920 το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού πληθυσμού εγκαταλείπει την περιοχή του Καυκάσου και αναχωρεί για την Ελλάδα. Λίγες μέρες πριν από την αναχώρηση για την Ελλάδα πεθαίνει η μητέρα του. Εγκαθίστανται στο χωριό Κούσοβο (Κοκκινιά) του Κιλκίς και, από τις πρώτες ημέρες, καταπιάνεται με τις κοινοτικές υποθέσεις. Είναι ιδρυτικό μέλος της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών Κιλκίς (1927) και πρόεδρος από το 1928.

«Όταν έφτασα στο χωρίο στο Κούσοβο, που ήταν έδρα κοινότητας, βρήκα στο όνομά μου ένα έγγραφο της Υποδιοικήσεως Κιλκίς με το οποίο διοριζόμουνα πρόεδρος κοινότητας με πενταμελές κοινοτικό συμβούλιο…
Γεμάτη από στερήσεις η ζωή… ιατροφαρμακευτική περίθαλψη καμία. Δουλειά δεν υπήρχε πουθενά. Ζώα και γεωργικά εργαλεία για να επιδοθούμε στην καλλιέργεια δεν είχαμε. Από τις πρώτες μέρες επιδοθήκαμε να σκάψουμε από ένα χωράφι με φτυάρια για να σπείρουμε λίγα καλαμπόκια. Με την γυναίκα μου και την νύφη μου σκάψαμε ενάμισι στρέμμα χωράφι και το σπείραμε κριθάρι. Περάσαμε μια περίοδο δραματική. Ο κόσμος λιποθυμούσε από την πείνα. Τα παιδιά μας είχαν μείνει πετσί και κόκαλο… η ελονοσία χειροτέρεψε ακόμα πιο πολύ την κατάσταση. Άρχισαν οι θάνατοι από πείνα και εξάντληση. Τότε μέσα σε δύο μήνες έχασα και τις δύο μου αδελφές… πέρασε καιρός μέρα με την μέρα η ζωή μας άλλαζε. Κάθε φορά και με κάτι καινούριο πλουτίζαμε το νοικοκυριό μας… τώρα όλοι σχεδόν είχαμε κότες, και οι περισσότεροι απέκτησαν κι από μία ή δυο κατσίκες… υπήρχαν και μερικές γελάδες στο χωριό… σα ν’ άρχιζε να ζωντανεύει το χωριό…
Από τις πρώτες μέρες που εγκατασταθήκαμε στο Κούσοβο καταπιάστηκα και με τις κοινοτικές υποθέσεις.»

Αρχίζει η δράση του Κ. Γαβριηλίδη για την προστασία των προσφύγων και την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους. Ταυτόχρονα προβάλει η επιτακτική ανάγκη της συνεταιριστικής οργάνωσης στο χωριό. Γράφει ο Γαβριηλίδης για τους συνεταιρισμούς:
«Ο συνεταιρισμός είναι μία μορφή ταξικής πάλης και το περιεχόμενο της πάλης αυτής είναι πρώτα απ’ όλα πολιτικό…. Έτσι είτε το θέλουμε είτε όχι, οι γεωργικοί συνεταιρισμοί πρέπει να γίνονται και γίνονται όργανα πάλης της αγροτιάς. Οι γεωργικοί συνεταιρισμοί από τη φύση τους και για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα της αγροτιάς διεξάγουν σκληρό αγώνα ενάντια στην καπιταλιστική και παρασιτική εκμετάλλευση. Ταυτόχρονα προσαρμόζουν τα μέλη τους στις καινούργιες μεθόδους τεχνικής και επιστημονικής καλλιέργειας που επιβάλλει η ανάπτυξη της κεφαλαιοκρατικής οικονομίας.»
Το 1929 ξεσπά η παγκόσμια οικονομική κρίση. Τα αγροτικά προϊόντα μένουν απούλητα στα χέρια των παραγωγών ή πουλιόντουσαν σ’ εξευτελιστικές τιμές. Οι τιμές στα καπνά πέσανε αφάνταστα. Τον αγώνα τον αναλαμβάνουν οι ΕΝΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ. Οργανώνεται το πρώτο συλλαλητήριο ενάντια στην κυβέρνηση στο Κιλκίς. Στο πλευρό τους ολόκληρη η αγροτιά και όλες οι άλλες παραγωγικές τάξεις. Οι επαγγελματίες και οι μικρέμποροι κλείσανε τα καταστήματά τους και πήραν μέρος στο συλλαλητήριο.
Στις εκλογικές αναμετρήσεις του 1932 και του 1933 εκλέγεται βουλευτής με το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ) στην εκλογική περιφέρεια Θεσσαλονίκης. Το 1936 ιδρύεται από το ΚΚΕ και το ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ το ΠΑΛΛΑΪΚΟ ΜΕΤΩΠΟ.

Το 1936 εκλέγεται δήμαρχος Κιλκίς, αλλά η δικτατορία της 4ης Αυγούστου ακυρώνει την εκλογή και εκτοπίζει τον Γαβριηλίδη στην Ανάφη. Στο τέλος του έτους μεταφέρεται στην Αθήνα και υποβάλλεται σε εγχείρηση στομάχου. Μετά την εγχείρηση δραπετεύει και περνά στην παρανομία.

Το 1938 εκλέγεται γραμματέας του ΑΚΕ. Λίγο αργότερα συλλαμβάνεται και οδηγείται στις φυλακές της Κέρκυρας, όπου θα παραμείνει για έναν χρόνο.

Συλλαμβάνεται ξανά το 1941 και κλείνεται στα στρατόπεδα Τρικάλων και Λάρισας. Με τη συνθηκολόγηση των Ιταλών αφήνεται ελεύθερος για λόγους υγείας και, στις 12.9.43, ανεβαίνει στο βουνό, στην Ελεύθερη Ελλάδα. Ως γραμματέας του ΑΚΕ μετέχει στην Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ. Στις 10 Μαρτίου συγκροτείται η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, η Κυβέρνηση του Βουνού, και ο Γαβριηλίδης αναλαμβάνει τη γραμματεία (υπουργείο) Γεωργίας. Κατά τη διάρκεια του Εθνικού Συμβουλίου (14-27.5.1944), στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας, θα εκφωνήσει την ιστορική ομιλία στην οποία αναπτύσσει το αγροτικό ζήτημα.

Το 1947, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, εκτοπίζεται στην Ικαρία. Στις 29.1.1948 με τον στρατηγό Μανώλη Μάντακα πατάνε το πόδι τους, ως πρώτοι κρατούμενοι, στο κολαστήριο της Μακρονήσου.

 «Μας οδήγησαν στην Ψυτάλλεια.
Εκεί ένα ολόκληρο εικοσιτετράωρο περάσαμε το μαρτύριο της δίψας, της ζέστης και της πείνας. Ο σαδισμός του κράτους και των οργάνων του και η μανία με την οποία εκδηλώθηκε σε βάρος των χιλιάδων συλληφθέντων δεν περιγράφεται. Το μαρτύριο αυτό συνεχίστηκε και μέσα στο αρματαγωγό του πολεμικού ναυτικού, όπου είχαμε εγκλωβιστεί σαρδελοειδώς χίλιοι πεντακόσιοι περίπου κρατούμενοι. Μαζί μου την ίδια μέρα αποβιβάστηκαν ο Μήτσος Παρτσαλίδης και ο μακαρίτης Παπαρήγας…
Στις 29 του Γενάρη μεταφερθήκαμε μαζί με τον στρατηγό Μάντακα στο Μακρονήσι. […]

Το Νοέμβρη του 48 μας μεταφέρουν με καΐκι σε καινούριο χώρο στη Μακρόνησο, στους Φούρνους στον Αη Γιώργη.
Ο χειμώνας πλάκωσε βαρύς.
Ο βοριάς που είναι και ο κυρίαρχος καιρός, μας θέριζε κυριολεκτικά. τίποτα δεν μπορούσε να μας πλησιάσει. Και μέρες και βδομάδες περάσαμε χωρίς τρόφιμα, χωρίς νερό…οι σκηνές η μια μετά την άλλη σχίζονταν και γκρεμίζονταν…άρχισαν και τα σοβαρά προβλήματα συνεργασίας ανάμεσά μας.
Τον Οκτώβριο του 1949 άρχισε η μεταφορά και η παράδοση στο ΑΕΤΟ των νέων μέχρι ηλικίας 32 ετών.
Ήταν τραγικά τα νέα που μας ήρθαν από την πρώτη αποστολή. Απερίγραπτοι οι βανδαλισμοί με τους οποίους τους υποδέχθηκαν οι κανίβαλοι. Στην άρνηση να υποβάλουν δηλώσεις μετανοίας, αξιωματικοί, αλφαμίτες και στρατιώτες, οπλισμένοι με ξύλα, με ρόπαλα, με μπαμπού, με υποκοπάνους, με ορθοστάτες των σκηνών και συρματόσχοινα, άρχισαν να δέρνουν στα τυφλά, σπάζοντας κεφάλια χέρια, πλευρά, σπονδυλικές στήλες. υπήρχαν αρκετοί σκοτωμένοι. Ουδέποτε όμως αποκαλύφτηκε ο πραγματικός αριθμός. Πολλοί τρελάθηκαν…ύστερα από τους ομαδικούς βασανισμούς επακολούθησαν οι ατομικοί με φάλαγγα, με νυχτερινές απαγωγές, με ρίψιμο στη θάλασσα και το κάψιμο με αναμμένο σίδερο…»

Παθαίνει κρίση στηθαγχικού παροξυσμού και μεταφέρεται στο νοσοκομείο της Αγίας Όλγας στην Αθήνα. Επιστρέφει στη Μακρόνησο και αργότερα εξορίζεται στον Άη Στράτη.

Το 1951 εκλέγεται βουλευτής Θεσσαλονίκης. Η εκλογή ακυρώνεται. Ο Γαβριηλίδης εκλέγεται γενικός γραμματέας της ΕΔΑ και αναλαμβάνει τη διεύθυνση της εφημερίδας «Δημοκρατική».

Το 1952, παρά τα σοβαρά προβλήματα υγείας, εκτοπίζεται ξανά στον Άη Στράτη. Παθαίνει εγκεφαλικό επεισόδιο και παλεύει, σχεδόν αβοήθητος, μέχρι τις 27 Σεπτεμβρίου, ακριβώς 11 χρόνια μετά την ίδρυση του ΕΑΜ, οπότε αφήνει την τελευταία του πνοή

Το τελευταίο γράμμα του Γαβριηλίδη, από το κρεβάτι του πόνου, στον Άη Στράτη στέλνεται στην εφημερίδα «Αυγή»: Τα τελευταία λόγια του αποτελούν παρακαταθήκη: «Η Εθνική Αντίσταση δεν είναι μονάχα η μνήμη των σκοτωμένων, η μνήμη των ηρώων που δώσαν τη ζωή τους για το μεγαλείο και την Ελευθερία του Έθνους. Εθνική Αντίσταση πριν απ' όλα είναι η αναγνώριση της πάλης του Λαού ενάντια στους καταλυτές των λαϊκών ελευθεριών. Είναι η αποκατάσταση των λαϊκών ελευθεριών. Είναι εκείνο για το οποίο έδωσαν τη ζωή τους οι ήρωες της Αντιστάσεως».

 

Βιβλιογραφία:

1. Σε Ώρες Ευθύνης – Μακρόνησος, Κ. Γαβριηλίδης, 1995.  ο Κ. Γαβριηλίδης αναφέρεται στην πρώτη περίοδο εξορίας.

2. Κώστας Γαβριηλίδης, Αυτοβιογραφία, εκδ. Εντός, 2004. Η αυτοβιογραφία του Κώστα Γαβριηλίδη είναι η ανάμνηση των μεγάλων γεγονότων του 20ού αιώνα και της γέννησης του αγροτικού κινήματος, μέσα από τα προσωπικά βιώματα του ηγέτη του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας.
Το κείμενο γράφτηκε από τον Γαβριηλίδη στους τόπους εξορίας του στην περίοδο του εμφύλιου, με παρότρυνση των παιδιών του, και εκδίδεται με την αγάπη της κόρης του Νίτσας - που ήταν γραμματέας του μετά την Απελευθέρωση. Στην "Αυτοβιογραφία" εξιστορείται με συγκλονιστικές λεπτομέρειες η ζωή των Ποντίων στη Ρωσία επί Τσάρου, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι επαναστάσεις του '17 και η επικράτηση των μπολσεβίκων, ο εμφύλιος, η μετοικεσία των Ελλήνων στη Μακεδονία.
Μέσα απ' τα βιώματά του ο Κώστας Γαβριηλίδης αποτυπώνει με απλή αλλά και κοφτερή γλώσσα τις απερίγραπτες συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων, τις πολιτικές έριδες, την εμφάνιση των σοσιαλιστών, τους αγώνες για την ανάπτυξη της συνεταιριστικής ιδέας και τα πρώτα βήματα του Αγροτικού Κόμματος. Βιβλίο που λέει αλήθειες και προσφέρει άγνωστα στοιχεία για τον Ελληνισμό και την πολιτική ιστορία. (https://www.evripidis.gr/product/61369/aytobiografia-kosta-gabriilidi-/)

3. Το Ημερολόγιο της Ανάφης στη Δικτατορία του Μεταξά, Κ. Γαβριηλίδης, εκδ. Εντός, 1997.

4. Μακρόνησος. Ιστορικός τόπος, (Συλλογικό) εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2002.

5. ΑΥΓΗ Κώστας Γαβριηλίδης, ο αγωνιστής, ο πολιτικός, ο πατέρας...